Heb je het wel eens bij je ouders of grootouders gezien: dat litteken, rond en karakteristiek, bovenaan de arm? Het is een markant cirkeltje met een mystieke uitstraling, meestal ergens bij de schouder. Misschien vraag je je af waar het vandaan komt, of heb je het pas opgemerkt toen iemand anders je erop wees.
Dit litteken vertelt een verhaal uit vervlogen tijden. Het is de stille getuige van een oud vaccin: de pokkenprik. Deze markering is een tastbare herinnering aan een periode waarin bescherming noodzakelijk was tegen de levensgevaarlijke ziekte pokken.
Als je na de jaren ’70 bent geboren, is het je misschien niet zo bekend. Maar als je het aan je ouders of grootouders vraagt, zullen ze je vertellen dat het staat voor het pokkenvaccin. Dankzij dit vaccin zijn er wereldwijd miljoenen levens gered.
Pokken, ook wel variola genoemd, was een besmettelijke en vaak dodelijke ziekte. Het bracht hoge koorts met zich mee, een intense huiduitslag, en soms blijvende littekens. In ernstige gevallen leidde het tot blindheid of zelfs de dood. Voordat het pokkenvaccin beschikbaar werd in de 20e eeuw, maakte deze ziekte wereldwijd talloze slachtoffers.
Maar hoe komt het dat dit vaccin zo’n zichtbaar litteken achterlaat? In tegenstelling tot de meeste huidige vaccins werd de pokkenprik op een ruwe manier gegeven. Een speciale bifurcatienaald, met twee scherpe punten, bracht het virus in de huid van de bovenarm. Hierbij ontstond eerst een bobbeltje, dat een blaar werd en daarna een korst kreeg. Wanneer de korst eraf viel, bleef er een blijvend litteken achter als teken van een geslaagde vaccinatie.
De Historie en Het Stopzetten van de Pokkenvaccinatie
Vroeger was een vaccinatieboekje totaal overbodig. Het litteken fungeerde als levend bewijs van inenting. In sommige landen moest je zelfs het litteken tonen als bewijs voor vaccinatie bij het zoeken van een baan, naar school gaan, of reizen.
Dankzij mondiale inspanningen in vaccinatie werd deze ziekte uiteindelijk uitgeroeid. Vanaf 1972 werden pokkenvaccinaties in Nederland stopgezet omdat het virus bijna geheel verdwenen was. In 1980 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) pokken officieel uitgeroeid, als de enige ziekte die ooit wereldwijd volledig is verdwenen.
Degenen die voor 1972 geboren zijn, hebben waarschijnlijk nog dat litteken. Ben je na die tijd geboren? Dan is de kans heel klein dat je ooit gevaccineerd bent tegen pokken en het bijbehorende litteken hebt.
Waarom blijft dat litteken zo lang zichtbaar? Dat ligt aan de heftige huidreactie die het veroorzaakte. Het vaccin bevatte een verzwakt, levend virus dat een sterke reactie opwekte. Deze reactie drong diep in de huid door, wat een soort mini-infectie veroorzaakte die je lichaam moest bestrijden. Het stevige, vaak ingedeukte litteken bleef daardoor zichtbaar.
Als je er nog eentje hebt, draag je letterlijk een stukje geschiedenis bij je. Het wordt vaak gezien als een symbool van bescherming en overleven.
Ook al is pokken uitgeroeid, wordt het virus nog altijd bewaard in enkele laboratoria voor onderzoek. Dit zorgt voor bezorgdheid over de mogelijkheid van misbruik, zoals gebruik als biowapen. Vandaar dat pokkenvaccins nog steeds beschikbaar zijn, maar alleen voor bepaalde groepen zoals militairen of wetenschappers.
Bekijk het litteken als een soort tijdscapsule. In deze constant veranderende wereld door technologie en gezondheidszorg, herinnert dat litteken ons aan de tijd waarin de strijd tegen ziektes zoals pokken levens beschermde. Kijk de volgende keer met waardering en bewondering naar zo’n litteken bij jou of iemand anders — het herinnert ons aan de kracht en het belang van vaccinatie.
